Z uwagi na to, że wielu młodych ludzi nie ma pojęcia, dlaczego sędziowie, którzy wczoraj orzekli, że obecny prokurator nie jest prokuratorem, są uważani przez tego prokuratora za sędziów nieważnych, mimo że pełnią funkcję sędziego od 1992 roku, postanowiłem w skrócie wyjaśnić ten cały galimatias. Chodzi tutaj oczywiście o określenie „neosędziów”, które wciąż powtarzane, stało się słowem-wytrychem na każdy wyrok, który nie jest po myśli obecnej ekipy rządzącej. Dlaczego?

Chodzi o to, że poprzednia władza chciała zerwać z zamkniętym systemem sędziowskim i samopowielaniem się elit sędziowskich. Przed wprowadzeniem zmian w 2017 roku członkowie Krajowej Rady Sądownictwa (KRS) byli wybierani przez samo środowisko sędziowskie. Ówczesna władza argumentowała, że prowadziło to do sytuacji, w której KRS działała w pewnego rodzaju „zamkniętym kręgu”, zdominowanym przez sędziowskie elity.

W tej sytuacji mogło dochodzić do zjawiska samopowielania się pewnych poglądów i interesów, ponieważ sędziowie mieli wpływ na wybór kolejnych członków KRS, którzy następnie mieli wpływ na kariery innych sędziów. W efekcie mogło dojść do konserwowania określonego sposobu myślenia w środowisku sędziowskim, co niekoniecznie odzwierciedlało interesy szerszego społeczeństwa. A jaki to był sposób myślenia, skoro sędziowie wybierali się w ten sposób jeszcze od czasów PRL-u i nigdy nie byli lustrowani? Co z tego, że wybierano nowych, młodych sędziów teoretycznie już w wolnej Polsce, skoro o tym wyborze decydowali sędziowie jeszcze z poprzedniej epoki. Rozumiecie teraz, z czym chciano zerwać? I zapewne możecie się domyśleć, dlaczego podjęto walkę z tym układem.

Krytycy tych zmian, w tym niektórzy sędziowie, są w pewnym sensie „sędziami we własnej sprawie”, ponieważ obawiali się utraty wpływów, jakie mieli w poprzednim systemie. Niektórzy wręcz sugerowali, że to jest złamanie Konstytucji – co stało się hasłem kluczem, bo nikt z młodych ludzi Konstytucji nie będzie czytał. W ten sposób łatwo było przekonać wszystkich, że zmiany w sądownictwie to zamach na demokrację.

Ale jeśli ktoś w końcu zajrzał do Konstytucji, dowiedział się, że art. 187 ust. 1 mówi, iż 15 członków KRS ma być wybieranych spośród sędziów, ale nie wskazuje wprost, kto ma dokonywać tego wyboru! Natomiast art. 187 ust. 4 dodaje, że sposób wyboru członków KRS powinien zostać określony w ustawie. To właśnie daje ustawodawcy – czyli Sejmowi – swobodę w kształtowaniu procedur wyboru. Zatem wprowadzone zmiany nie naruszały Konstytucji, a twierdzenie, że doszło do jej złamania, jest jedynie wprowadzaniem ludzi w błąd. Oczywiście, można dyskutować, czy Konstytucja powinna być bardziej precyzyjna, ale jej obecna forma umożliwiała zmianę tego systemu bez jej naruszenia.

Skoro nikt nie złamał Konstytucji wprost, zaczęto podnosić argument, że wybór sędziów przez Sejm, w którym większość ma partia rządząca, może prowadzić do powoływania osób o określonych poglądach, które będą sprzyjać politykom, którzy je powołali. W ten sposób zaczęto sugerować, że została naruszona ogólna zasada trójpodziału władzy (art. 10 Konstytucji). Krytycy obawiali się, że zwiększenie kontroli władzy ustawodawczej nad sądownictwem – przez wybór członków KRS – narusza tę zasadę, prowadząc do upolitycznienia procesu nominacji sędziów.

Prezydent RP, krytykując nawet swój własny obóz, podkreślił, że wybór członków KRS nie może być dokonany zwykłą większością, a musi być to wybór 3/5 Sejmu. Chodziło o to, by opozycja także miała wpływ na ten wybór i aby nikt nie mógł powiedzieć, że sędziowie zostali wybrani tylko przez jedną partię. Wprowadzenie zasady większości 3/5 miało zatem zapewnić, że wybór będzie reprezentował szersze spektrum poglądów w społeczeństwie.

Jest to podejście słuszne, ale niestety wielu ludzi, nakręconych polityczną retoryką, krzyczało „Konstytucja!” bez zrozumienia jej treści. Gdyby bardziej wniknęli w szczegóły, dowiedzieliby się, że nikt tej Konstytucji literalnie nie złamał. Nawet jej ducha nie złamano, sugerując poprawkę wyboru większością 3/5.

Wprowadzenie wyboru członków KRS przez Sejm z wymogiem większości 3/5 głosów miało na celu przerwanie „zamkniętej pętli sędziowskiej” i otwarcie procesu nominacji sędziowskich na większą kontrolę demokratyczną. Innymi słowy, przekazano tę kontrolę społeczeństwu, bo to my wybieramy posłów, którzy następnie reprezentując nas, wybierają sędziów spośród sędziów. Z tej perspektywy trudno uznać argumenty, że sędziowie z długoletnim stażem nagle przestali być sędziami, tylko dlatego, że zmieniono ustawowo zgodne z Konstytucją zasady wyborów do KRS.

Młodzi, inteligentni czytelnicy – czy czujecie już absurd tej sytuacji i nielogiczność tej argumentacji?

Wybór sędziów przez 3/5 Sejmu wcale nie oznacza ich automatycznej zależności politycznej. Niezależność sędziów wynika z przepisów gwarantujących ich niezawisłość, jak np. dożywotnie sprawowanie urzędu i wyższa kadencja niż kadencje polityków. Dzięki takim zabezpieczeniom sędziowie są chronieni przed bieżącymi wpływami politycznymi.

Niestety, niektórzy krytycy reformy, w tym niektórzy sędziowie i prawnicy, którzy mają wypracowane przez lata kontakty w strukturach Unii Europejskiej, zwracali się do instytucji unijnych o wsparcie. Podnosząc obawy o niezależność sądownictwa, można to postrzegać jako wykorzystywanie własnych znajomości do wpływania na międzynarodową opinię na temat zmian w polskim sądownictwie.

Jednak warto podkreślić, że udział polityków w procesie wyboru sędziów nie jest niczym wyjątkowym w Europie. W Niemczech, Hiszpanii, Włoszech, Francji czy Czechach politycy mają znaczący wpływ na wybór sędziów. Co więcej, w niektórych przypadkach, jak w Hiszpanii, także wymagana jest większość kwalifikowana, podobnie jak w Polsce, co ma na celu zapewnienie szerokiego konsensusu.

Puentując, kiedy patrzymy na sytuację w Polsce z perspektywy innych krajów, okazuje się, że nasze rozwiązania wcale nie ustępują europejskim standardom. Można wręcz uznać, że zarzuty stawiane Polsce przez instytucje unijne są wyolbrzymione i w pewnej mierze napędzane przez obronę własnych interesów tych, którzy w poprzednim systemie mieli większą autonomię. Ostatecznie chodzi nie o to, kto wybiera sędziów, ale o to, czy po ich wyborze są chronieni przed naciskami i działają niezawiśle – a takie gwarancje są w polskim prawie obecne.