Rozmawiając z moim przyjacielem ateistą, dowiedziałem się ciekawej rzeczy – że ateiści również uważają się za osoby uduchowione. Dla mnie problem polega na tym, że rozumieją oni słowo „duchowość” w zupełnie inny sposób niż jego pierwotne znaczenie i etymologia sugerują. Słowo „duchowość” od samego początku, w różnych religiach i systemach filozoficznych, oznaczało wiarę w istnienie niematerialnych bytów, takich jak dusza, duch, Bóg (Absolut), anioły czy inne istoty transcendentalne w różnych religiach.

W tym kontekście duchowość zawsze obejmowała duchową relację z tymi bytami, poszukiwanie ich zrozumienia oraz doświadczenie ich obecności w życiu człowieka. Gdy mówiliśmy o osobie uduchowionej, zawsze mieliśmy na myśli kogoś, kto nawiązuje relację z duchowym światem poprzez wiarę, modlitwę czy kontemplację. Taka osoba starała się żyć w zgodzie z przesłaniami, które te duchowe istoty przekazywały ludziom.

Tymczasem, ku mojemu zdziwieniu, dla ateistów duchowość ma zupełnie inne znaczenie, koncentrujące się na doświadczeniach i praktykach mających na celu osiągnięcie wewnętrznego spokoju (medytacja), harmonii z naturą, rozwoju osobistego czy moralności.

W tym świeckim podejściu duchowość jest rozumiana jako wewnętrzna praca nad samopoznaniem, emocjami i relacjami, bez odwoływania się do bytów duchowych czy niematerialnych.

Dla mnie jest to dziwne, ponieważ słowo „duch” zawsze kojarzyło się z czymś spoza naszego materialnego świata i naszych ziemskich emocji. Takie przejęcie tego słowa przez ateistów i rozszerzenie pojęcia duchowości na świecki wymiar życia rozmywa jego pierwotne znaczenie.

Dotychczas, gdy mówiliśmy o osobie duchowej, mieliśmy na myśli księdza, pastora, mnicha, zakonnika czy inne osoby poświęcające swoje życie zgłębianiu łączności ze światem duchowym. Teraz, gdy słowo „duchowość” jest używane w świeckim kontekście, pierwotny związek z wiarą w niematerialne byty został zastąpiony rozwojem osobistym. To prowadzi do sytuacji, w której duchowość przestaje być rozumiana w sensie duchowym, a staje się bardziej synonimem wewnętrznego życia emocjonalnego lub psychologicznego.

Takie rozszerzenie pojęcia duchowości prowadzi do przeciwstawnych znaczeń. Dlatego uważam, że warto rozważyć bardziej precyzyjne używanie terminu „duchowość” lub poszukiwanie nowych określeń dla świeckiego kontekstu, aby uniknąć nieporozumień i zachować jasność znaczeń.

Jeśli uznajemy zarówno księdza, jak i ateistę za osoby duchowe, to nastąpiło poplątanie pojęć. W kontekście świeckim lepiej byłoby mówić o „egzystencjalnym sensie”, kiedy odnosi się do aspektów życia, które nie mają bezpośredniego związku z duchowymi bytami. To pozwoliłoby na zachowanie tradycyjnego znaczenia duchowości w jej pełnym wymiarze, bez wypaczania tego słowa i uznawania, że duchowość może istnieć bez ducha i duszy.

Mam jednak wrażenie, że takie wypaczenie tego słowa zostało dokonane celowo. Zacząłem szukać informacji, kto dokonał takiego zawłaszczenia. Okazuje się, że najbardziej do tego przyczynił się ruch New Age, który połączył elementy wschodnich religii, psychologii, mistycyzmu i ekologii, tworząc synkretyczną, świecką formę duchowości.

Ten ruch stworzył duchowość skupioną na osobistym rozwoju, samopoznaniu i doświadczaniu życia, bez konieczności odwoływania się do tradycyjnych religijnych pojęć Boga czy duchów. To doprowadziło do tego, że dzisiaj duchowość odnosi się bardziej do praktyk medytacyjnych, psychoterapii czy filozofii życia, co jest wynikiem długotrwałego procesu sekularyzacji, rosnącej indywidualizacji oraz zainteresowania różnorodnymi formami samopoznania i rozwoju osobistego.

Czy jest to złe, że ateiści używają tych samych określeń, mówiąc o swoim „rozwoju duchowym” w kontekście rozwoju osobistego? Z jednej strony brzmi to dobrze, gdy ktoś, kto określa się jako ateista, mówi o swoim „rozwoju duchowym”. Z drugiej strony, poprzez utwierdzanie takich nowych znaczeń dla starych pojęć, łatwiej jest zablokować się na prawdziwe oddziaływanie świata duchowego, skoro „duchowość” dla ateistów już nie ma związku z tym światem duchowym.

Co ciekawe, gdybyśmy chcieli powiedzieć, że dany ateista nie jest osobą uduchowioną, napotkalibyśmy sprzeciw, bo twierdziłby, że jest inaczej. W ten sposób zaspokojona zostaje potrzeba dążenia człowieka do ducha, który jednak został z tego ducha pozbawiony. W ten sposób odebrano ludziom potrzebę zgłębiania metafizyki, ponieważ metafizyczność została zredukowana do poziomu ludzkich emocji.

Uzmysłowiłem sobie, jak wielką pułapką jest New Age, który wypaczył wewnętrzną potrzebę człowieka podążania za swoim duchem, sprowadzając ją do kontekstu czysto ludzkiego. W efekcie, przy takim rozmiękczeniu i przeinaczeniu słowa „duchowość”, rzeczywiście trudno odczuć jego prawdziwy, transcendentny wymiar.

Idąc jednak tokiem myślenia Blaise’a Pascala, warto zastanowić się: co, jeśli ten duchowy wymiar rzeczywiście istnieje, a my na siłę próbujemy założyć, że po śmierci nie ma nic? Czy nie lepiej jest otworzyć się na działanie prawdziwego duchowego wymiaru, niż do końca życia przekonywać się, że ten nie może istnieć?

Przecież jeśli po śmierci rzeczywiście nie ma nic, to taka otwartość na prawdziwą duchowość nic w naszym życiu nie zmieni. Jeśli jednak duchowość istnieje, a my ją będziemy przez całe życie odrzucać, możemy stracić szansę na prawdziwy rozwój naszego ducha…